Kim jesteś? Jestem Ptah, będę...
Informacja na podstawie książki Wiesława Bator "Religia starożytnego Egiptu":
2. Źródła
(...)
W Egipcie nie brakowało także traktatów teologicznych, które jednak zachowały się w mizernej ilości. Najważniejszym z nich jest tzw. Kamień Szabaki, nazywany częściej, aczkolwiek nieprawidłowo, Stelą Szabaki. Zachował się on prawdziwym cudem, gdyż używany był przez długi czas jako koło do żaren mielących mąkę! Treścią tego zabytku jest opis mechanizmu działania świata, rozumianego jako żywy, nieśmiertelny i obdarzony inteligencją organizm, utożsamiony z memfickim bogiem Ptahem. Zapis na kamieniu został dokonany u schyłku VIII wieku p.n.e. przez króla Szabakę z XXV dynastii, lecz uważa się go za kopię wcześniejszego tekstu z czasów III dynastii.
(...)
4. Egipska wizja świata
(...)
Według tekstu z Kamienia Szabaki cały świat jest jedną żyjącą istotą określaną mianem Ptah. Wszelkie indywidualne byty są tylko przejawami różnych aspektów jego umysłu i woli, a cała widzialna rzeczywistość jest jego ciałem wypełniającym zadania określone przez umysł. Fragment z tekstu Kamienia Szabaki ujmuje to następująco:
Wszystko stało się przez Serce (eg. jab, hati) i wszystko stało się przez Język (eg. neś), które są przejawami Atuma. W rzeczywistości jednak wszystko jest największym i najpotężniejszym PTAHEM, który użyczył swej mocy wszystkim bogom i ich ka przez Serce, w którym Horus jest przejawem Ptaha i przez Język, w którym Thot jest przejawem Ptaha. W ten sposób Ptah włada jako Serce i Język każdym członkiem i zgodnie z tym jest obecny w każdym ciele i w ustach wszystkich bogów, wszystkich ludzi, wszystkich zwierząt i w ogóle wszystkiego, co istnieje (...). I w ten sposób rodzi się wszelka praca: chwytanie rąk, kroczenie nóg, ruch wszelkich członków - wszystko to posłuszne jest rozkazowi, który pomyślało Serce, a wypowiedział Język. Z tej przyczyny mówią o Ptahu: Ten, który Stworzył Wszechbyt, Ten, który Powołał Bogów do Istnienia. On jest bowiem Tym, który wyemanował bogów. A wszystkie dobre rzeczy: pożywienie, produkty, ofiary dla bogów i wszystko, co istnieje, jest jego cząstkami. Ptah (...) uczynił wizerunki bogów zgodne z ich pragnieniami, tak aby mogli w nie wstąpić. A zrobione są one ze wszystkich gatunków drzewa, kamienia, gliny i wszelkiego innego tworzywa, w JAKIM MOŻE PRZEJAWIAĆ SIĘ PTAH.
W rozwijanej przez teologów memfickich nauce o sercu, języku i członkach, zapoznajemy się z typową dla Egipcjan zasadą funkcjonalnego trójpodziału bytu. Świat jednolity jako żyjący organizm dzieli się pod względem działania na trzy sfery: pierwszą (nazwaną w tym dokumencie Sercem Ptaha) można określić jako koncepcyjno-sterującą, drugą (nazwaną Językiem Ptaha) jako przenoszącą lub pośredniczącą, a trzecią (Członki Ptaha) jako wykonawczą. Wprowadzenie sfery pośredniczącej pomiędzy koncepcyjną a wykonawczą było w myśli egipskiej koniecznością wobec uprzedniego założenia, że nie mają one ze sobą żadnych punktów stycznych. Bowiem Serce Boga, czyli jego umysł jest:
Odleglejszy niż niebiosa,
sięga niżej niż podziemie.
Żaden z bogów nie zna jego prawdziwej postaci.
(...)
Jest zbyt tajemniczy na to,
aby jego chwała została odsłonięta.
Jest zbyt wielki, aby go ogarniać.
Jest zbyt odległy, aby został poznany.
(...)
5. Bogowie i boginie starożytnego Egiptu
(...)
Bóstwem w pierwszym, panenteistycznym znaczeniu jest tu, znany nam już z poprzednich rozdziałów, Ptah (-> Egipska wizja świata). Według teologicznego traktatu zwanego Kamieniem Szabaki jest on personifikacją wszechbytu: wszyscy bogowie i wszystkie rzeczy są jego emanacjami lub częściami ciała (organami), tak że w rzeczywistości kreacja świata jest tylko pozorna, bowiem ta wielka kosmiczna istota jedynie przemienia swoje formy i kształty, a wszystkie procesy kosmogoniczne zachodzą w jej wnętrzu, bez udziału jakiejkolwiek siły i substancji zewnętrznej. Tak to ujmuje hymn z czasów Nowego Państwa:
Pozdrowienie Tobie - Ptahu-Taczenemie,
Wielki Boże, którego postać jest skryta (...).
Twoje stopy znajdują się na ziemi, twoja głowa w dalekim niebie,
Twoja istota natomiast to Ten-który-jest-w-Podziemiu.
Podtrzymując dzieło przez siebie zrobione,
Wspierając się jedynie na swej własnej sile,
Podtrzymując siebie samego dzięki mocy swych ramion.
Leżysz na sobie samym - oparty na tajemnicy (...).
W świetle lektury tekstu Kamienia Szabaki Ptah stwarza świat i rządzi nim w następujący sposób: w sercu tego wielkiego boga (eg. neczer uer lub neczer ad) tworzą się pomysły i duchowy model wszystkiego co będzie. Serce to identyfikowali Egipcjanie z wielkim bóstwem z Junu - Atumem. Następnie z serca wychodzi rozkaz, utożsamiony z Horusem, który wypowiada język. Ów język jest to z kolei hermopoli-tański bóg mądrości i magii Thot. W ten sposób następuje przejście od jedności do wielości bóstw. Atum, Horus i Thot są w tekście Kamienia Szabaki personifikacjami poszczególnych organów Wielkiego Boga. Nie są w stosunku do niego zewnętrzne i każdy z nich dysponuje jedynie częścią możliwości, jakie posiada panenteistyczna, wszechogarniająca istota. Jednak boskość Ptaha może się przejawiać jeszcze inaczej. Dwa bóstwa memfickie: Taczenem i Sokaris nie są traktowane w tekstach jako funkcyjne "członki" wielkiego boga, lecz raczej jako jego dalsze fazy czasowe działania i w tym sensie zbliżają się do znanych nam z późnego antyku emanacji. Jeszcze inny związek łączy panenteistycznego Ptaha z boskim garncarzem Chnumem, słonecznym Re czy tajemniczym Amonem z Hermopolis i Teb. Wszystkie te bóstwa mają w tekstach charakter całościowy i wszechzawierający, lecz każde z nich wyróżnia się jakąś cechą, która jest szczególnie eksponowana. Chnum to przede wszystkim wszechobecna siła twórcza kształtująca żywe organizmy, Re to wszechprzenikająca jasność obdarzająca wszechświat życiem, a Amon to ukryty tajemniczy duch zawierający w sobie całą istotę i sens bytu. A zatem, z punktu widzenia kapłanów ośrodka memfickiego, wymienione bóstwa nie są ani organami, ani kolejnymi emanacjami Ptaha. Można je natomiast określić mianem aspektów. Z kolei analizowany bóg Ptah, pozostając panenteistycznym wszechbogiem, jest także lokalnym bóstwem ośrodka memfickiego. Jako taki przybiera antropomorficzną postać, posiada małżonkę - lwiogłową Sakhmet i syna Nefertuma. I na koniec, Ptah jako wielki bóg (neczer aa) jest oczywiście ojcem króla, który jest jego żywym odbiciem na ziemi.
(...)